1. Tổng quan về dược động học
1.1. Thế nào là dược động học?
Dược động học hay còn được biết đến với tên gọi tiếng Anh là pharmacokinetics - PK. Đeer giải thích chi tiết hơn thì cụm từ này có khởi nguồn từ tiếng Hy Lạp cổ. Trong đó, pharmakon được hiểu là "dược" còn “kinetikos” mang ý nghĩa là "động hay đưa vào chuyển động". Trong ngành Dược lý thì Dược động học được xem là một nhánh nhỏ với nhiệm vụ nghiên cứu, xem xét sự hoạt động, chu trình của các chất, dược liệu thuốc sau khi được truyền từ bên ngoài vào bên trong cơ thể. Các loại dược phẩm, tác nhân dược phẩm được nghiên cứu, theo dõi ở đây bao gồm hoócmôn, chất dinh dưỡng cũng như các loại chất độc.
Cần phải có những hiểu biết về dược động học bởi lẽ nó sẽ cung cấp những kiến thức, thông tin cần thiết, hỗ trợ cho việc lựa chọn loại thuốc phù hợp với từng đối tượng bệnh nhân căn cứ vào tình trạng bệnh lý, đặc điểm của họ như: chức năng nội tạng, tuổi tác,...
Có thể nói, dược động học chính là một quá trình theo dõi các tác động của cơ thể bệnh nhân với thuốc được đưa vào, xem xét các công dụng mà nó mang lại. Quá trình này được thực hiện và theo dõi từ thời điểm thuốc bắt đầu được đưa vào cơ thể cho đến khi được thải ra ngoài. Các công việc liên quan đến dược động học sẽ do một các nhân đảm nhận, phụ trách, giữ trách nhiệm theo dõi sát sao những hiệu quả của thuốc đối với bệnh nhân, những tác động diễn ra, diễn ra ở đâu và cả những tác dụng phụ không đáng có,...
Quá trình thực hiện dược động học còn chỉ ra được những sự thay đổi về mặt tác dụng của một loại thuốc nào đó khi phải chịu những sự tác động, ảnh hưởng đến từ các loại thuốc khác nếu chúng được kê đơn sử dụng song song với nhau hoặc bởi chính tình trạng bệnh của bệnh nhân. Tất cả các vấn đề diễn ra trong suốt quá trình này sẽ được dược động học diễn tả lại một cách cụ thể, chi tiết nhất.
1.2. 4 quá trình của dược động học
Dược động học sẽ diễn ra với quy trình gồm 4 bước là hâp thu - phân bổ - chuyển hóa - thải trừ thuốc.
1.2.1. Quá trình hấp thu
Đầu tiên, ta đi vào xem xét quá trình hấp thu thuốc. Hấp thu được hiểu là quá trình mà thuốc sẽ bắt đầu đi vào cơ thể, xâm nhập trong hệ tuần hoàn chung của người bệnh. Trước khi khi thuốc được hấp thu vào hệ tuần hoàn của cơ thể, người ta sẽ phải rất chú trọng đến việc lựa chọn đường hấp thu thuốc. Điều này quan trọng là bởi lẽ dược sĩ, bác sĩ sẽ cần phải căn cứ, xem xét dựa trên tình trạng cơ thể của người bệnh cũng như biểu hiện bệnh lý, phác đồ điều trị, đặc tính của thuốc,...để lựa chọn đường xâm nhập của thuốc sao cho phù hợp để mang lại những hiệu quả cao nhất của thuốc cũng như tránh được các tác dụng phụ không đáng có. Hiện nay, có rất nhiều đường để đưa thuốc vào trong cơ thể có thể kể đến như uống trực tiếp - đường tiêu hóa, đường tiêm trực tiếp hoặc đường hô hấp, bôi trên da.
1.2.2. Quá trình phân bổ
Sau khi quá trình hấp thu đã kết thúc, thuốc trong cơ thể sẽ bắt đầu quá trình tiếp theo là phân bổ. Lúc này, hệ thống tuần hoàn máu sẽ đảm nhận nhiệm vụ vận chuyển, phân bổ thuốc tới những vị trí cần điều trị. Trong quá trình phân bổ, thuốc được vận chuyển đi bởi hệ thống tuần hoàn máu sẽ có thể tồn tại ở 2 dạng chính là dạng tự do và dạng kết hợp cùng protein hay huyết tương. Theo như một số nghiên cứu đã chỉ ra rằng, trong quá trình phân bổ này, máu trong cơ thể có thể thực hiện việc phân hủy ngay một số loại thuốc.
1.2.3. Quá trình chuyển hóa
Sau khi thuốc đã được phân bổ đến các vị trí cần điều trị, quá trình chuyển hóa sẽ bắt đầu diễn ra. Quá trình này được hiểu là quy trình mà các enzym sẽ bắt đầu hoạt động nhằm thực hiện chức năng biến đổi các loại thuốc trong cơ thể. Quá trình chuyển hóa diễn ra có thể khiến cho một lượng đáng kể các tác dụng, công dụng của thuốc bị giảm hoặc mất đi hoàn toàn, ngoài ra, nó còn lọc hết các độc tính trong thuốc. Có thể nói, chuyển hóa được coi như một quy trình nhằm giúp cơ thể người bệnh trừ khử các độc tính của thuốc.
Khi quá trình chuyển hóa được thực hiện, nó có thể khiến cho một số loại thuốc vẫn có thể dữ nguyên được công dụng dược lý vốn có nhưng mức độ của chúng có thể chênh lệch so với ban đầu. Cũng có một số loại thuốc khi vào trong cơ thể mới bắt đầu có tác dụng sau khi quá trình chuyển hóa diễn ra.
Trong quá trình chuyển hóa thuốc này, gan được nhận định là bộ phận đóng vai trò to lớn, quan trọng nhất. Ngoài gan ra, quá trình chuyển hóa thuốc đôi khi cũng diễn ra tại thận, phổi, máu….
Có thể nói, enzym chính là tác nhân chính tham gia vào quá trình chuyển hóa thuốc bên trong cơ thể. Có rất nhiều loại enzym khác nhau tham gia vào quá trình này. Tuy nhiên enzym Cytocrom P450 ở gan được coi là giữ vai trò chủ chốt, tối quan trọng nhất trong quá trình này.
1.2.4. Quá trình thải trừ thuốc
Sau ba quá trình trên, quá trình cuối cùng diễn ra chính là thải trừ thuốc. Đây là quá trình được coi là sẽ làm giảm nồng độ thuốc có trong cơ thể người bệnh. Trong cơ thể, thận sẽ là bộ phận đảm nhiệm vai trò chính trong việc thực hiện nhiệm vụ này. Ngoài thận, một số ít các loại thuốc cũng có thể được bài trừ ra khỏi cơ thể người bệnh thông qua đường tiêu hóa, hô hấp, da, hay tuyến mồ hôi, nước mắt,...
Mỗi loại thuốc khi được đưa vào trong cơ thể đều sẽ có những tính chất, dạng cấu trúc riêng, thành phần thuốc cũng có nhiều sự khác biệt, đường đưa thuốc vào cơ thể cũng khác nhau nên quá trình, đường đào thải thuốc cũng sẽ có những sự khác biệt.
2. Vai trò quan trọng của dược động học
Dược động học được giải thích là một quy trình theo dõi sát sao quá trình thuốc được đưa vào trong cơ thể và cách mà các bộ phận trong cơ thể người bệnh tác động lên các loại thuốc, từ đó giúp cho các dược sĩ, bác sĩ có thể tính toán và duy trì được mức độ, nồng độ thuốc phù hợp cần phải có để phục vụ tốt nhất cho quá trình điều trị bệnh.
Dược động học cũng giúp đưa ra được các tính toán chuẩn xác, cụ thể về các yếu tố như tần suất đưa thuốc vào cơ thể, liều lượng thuốc phù hợp có thể sử dụng, lựa chọn đường dùng thuốc phù hợp hay xem xét thời gian điều trị.
Với những kiến thức, am hiểu kĩ càng về dược động học, bác sĩ có thể đưa ra những lựa chọn hợp lý, chính xác về loại thuốc được đưa vào cơ thể, phác đồ điều trị của người bệnh thông qua các biểu hiện về bệnh lý để quá trình chữa bệnh diễn ra suôn sẻ, thành công.
Dược động học đóng góp một vai trò rất quan trọng, giúp ích rất nhiều cho các bác sĩ, dược sĩ,...trong quá trình kê đơn thuốc và điều trị, khám chữa bệnh co các bệnh nhân.
3. Phân biệt dược động học và dược lực học
Bên cạnh dược động học thì dược lực học cũng là một khái niệm thường xuyên được nhắc tới trong ngành dược. Rất nhiều người nhầm lẫn và có thể không phân biệt được giữa hai khái niệm này.
Nếu như bên trên, ta đã giới thiệu rất nhiều về dược động học và biết rằng đây là một quy trình nhằm xem xét, nghiên cứu và đánh giá các tác động, hoạt động của cơ thể khi thuốc được đưa vào cơ thể của người bệnh thì dược lực học được hiểu là quy trình nghiên cứu, xem xét các tác động của thuốc lên cơ thể người bệnh.
Trên đây là toàn bộ bài viết được chia sẻ nhằm gửi đến cho bạn đọc lời giải đáp về dược động học là gì? Hy vọng các nội dung trên sẽ hữu ích đối với các bạn. Chúc các bạn có một ngày học tập, làm việc thật vui vẻ, năng suất, hiệu quả.
Tham gia bình luận ngay!